جراحی لثه مجموعهای از اقدامات درمانی–ترمیمی در دندانپزشکی است که با هدف حفظ سلامت لثه، دندانها و استخوان اطراف آنها انجام میشود. برخلاف تصور عموم، جراحی لثه فقط برای زیبایی لبخند نیست، بلکه در بسیاری از موارد یک درمان ضروری برای جلوگیری از پیشرفت بیماریهای لثه و حتی از دست رفتن دندانها محسوب میشود. زمانی که درمانهای سادهتر مثل جرمگیری یا دارودرمانی دیگر پاسخگو نباشند، جراحی لثه بهعنوان راهحل مؤثر مطرح میشود.
در اصل، جراحی لثه زمانی انجام میشود که بافت لثه یا استخوان اطراف دندان دچار آسیب شده و نیاز به اصلاح، پاکسازی عمیق یا بازسازی داشته باشد. این جراحی میتواند هم جنبه درمانی داشته باشد و هم در برخی موارد به بهبود ظاهر لثه و لبخند کمک کند، اما اولویت اصلی آن همیشه حفظ سلامت دهان است.
جراحی لثه در چه شرایطی ضرورت پیدا میکند؟
یکی از شایعترین دلایل انجام جراحی لثه، بیماریهای پیشرفته لثه یا پریودنتال است. زمانی که التهاب لثه درمان نشود، بهتدریج به لایههای عمیقتر نفوذ میکند و باعث ایجاد پاکتهای عمیق بین لثه و دندان میشود. در این شرایط، باکتریها در عمق لثه تجمع پیدا میکنند و دیگر با روشهای معمول قابلحذف نیستند. جراحی لثه کمک میکند این نواحی عمیق بهطور کامل تمیز شوند و روند تخریب متوقف گردد.
در مواردی که تحلیل لثه اتفاق افتاده و ریشه دندان نمایان شده است نیز جراحی لثه میتواند نقش ترمیمی داشته باشد. این وضعیت نهتنها ظاهر دندان را تحتتأثیر قرار میدهد، بلکه باعث حساسیت دندانی و افزایش خطر پوسیدگی ریشه میشود. در چنین شرایطی، جراحی برای پوشاندن ریشه یا تقویت بافت لثه انجام میشود.
نقش جراحی لثه در حفظ دندانها
یکی از مهمترین کاربردهای جراحی لثه، جلوگیری از لقشدن و از دست رفتن دندانهاست. وقتی استخوان نگهدارنده دندان در اثر التهاب مزمن آسیب میبیند، تنها راه حفظ دندان، مداخله جراحی و بازسازی بافتهای اطراف است. به همین دلیل، جراحی لثه اغلب یک اقدام پیشگیرانه محسوب میشود، نه صرفاً یک درمان زیبایی.
آیا جراحی لثه همیشه آخرین گزینه است؟
جراحی لثه معمولاً زمانی پیشنهاد میشود که درمانهای غیرجراحی نتوانستهاند مشکل را کنترل کنند. تشخیص این موضوع بر عهده دندانپزشک یا متخصص لثه است و بر اساس عمق پاکتهای لثه، میزان تحلیل استخوان و شدت التهاب انجام میشود. هرچه تصمیمگیری زودتر و آگاهانهتر باشد، دامنه جراحی محدودتر و نتیجه آن موفقتر خواهد بود.
جراحی لثه فقط یک اقدام تهاجمی نیست، بلکه راهحلی هدفمند برای مجموعهای از مشکلاتی است که اگر بهموقع درمان نشوند، میتوانند به تخریب استخوان، لقشدن دندانها و حتی از دست رفتن آنها منجر شوند.
بیماریهای پیشرفته لثه و پاکتهای عمیق
یکی از اصلیترین کاربردهای جراحی لثه، درمان پریودنتیت پیشرفته است. زمانی که التهاب لثه عمیق میشود، بین لثه و دندان پاکتهایی ایجاد میشود که محل تجمع باکتریهاست و با جرمگیری معمولی پاک نمیشود. جراحی لثه در این شرایط امکان دسترسی مستقیم به این نواحی عمیق را فراهم میکند تا عفونت بهطور کامل حذف شود و روند تخریب متوقف گردد.
تحلیل لثه و نمایانشدن ریشه دندان
تحلیل لثه یکی از مشکلات شایعی است که هم از نظر زیبایی و هم از نظر عملکردی آزاردهنده است. وقتی ریشه دندان نمایان میشود، حساسیت به سرما و گرما افزایش پیدا میکند و خطر پوسیدگی ریشه بالا میرود. در این موارد، جراحی لثه میتواند برای پوشاندن ریشه دندان و تقویت بافت لثه انجام شود و هم ظاهر دندان را بهبود دهد و هم از آسیبهای بعدی جلوگیری کند.
بازسازی استخوان و حفظ دندانهای در معرض خطر
در برخی بیماران، التهاب مزمن لثه باعث تحلیل استخوان نگهدارنده دندان میشود. این وضعیت اگر درمان نشود، به لقشدن دندانها میانجامد. جراحی لثه در این شرایط میتواند با هدف پاکسازی عفونت و در صورت نیاز بازسازی استخوان انجام شود تا پایه نگهدارنده دندان تقویت شود و شانس حفظ دندان افزایش یابد.
اصلاح لثههای نامتقارن یا بیشازحد نمایان
در بعضی افراد، لثه هنگام لبخند بیشازحد دیده میشود یا ارتفاع لثهها نامتقارن است. این مشکل میتواند لبخند را ناهماهنگ نشان دهد، حتی اگر دندانها سالم باشند. جراحی لثه در این موارد به اصلاح فرم و خط لثه کمک میکند و تناسب بهتری بین دندان و لثه ایجاد میشود، بدون اینکه به سلامت دندانها آسیبی وارد شود.
آمادهسازی لثه برای درمانهای دندانپزشکی
گاهی قبل از انجام درمانهایی مثل ایمپلنت، روکش یا بریج، وضعیت لثه باید اصلاح شود. اگر لثه ملتهب، نازک یا نامناسب باشد، نتیجه درمانهای بعدی هم تحتتأثیر قرار میگیرد. جراحی لثه در این شرایط نقش آمادهسازی و ایجاد بستر سالم برای درمانهای تکمیلی را دارد.
جراحی لثه زمانی بهترین نتیجه را میدهد که برای فرد مناسبی و در زمان درستی انجام شود. بسیاری از نگرانیها یا حتی نارضایتیها از این درمان، نه به خود جراحی، بلکه به انتخاب نادرست بیمار یا زمانبندی نامناسب آن برمیگردد. به همین دلیل، شناخت دقیق اینکه چه کسانی کاندید مناسب هستند و چه زمانی بهتر است جراحی به تعویق بیفتد یا اصلاً انجام نشود، اهمیت زیادی دارد.
چه افرادی معمولاً کاندید مناسب جراحی لثه هستند؟
افرادی که دچار بیماریهای پیشرفته لثه شدهاند، بیشترین نیاز را به جراحی لثه دارند. زمانی که التهاب لثه با روشهایی مثل جرمگیری عمیق یا درمان دارویی کنترل نشده و پاکتهای عمیق اطراف دندان ایجاد شده است، جراحی بهعنوان راهحل مؤثر مطرح میشود. این افراد معمولاً با علائمی مثل خونریزی مداوم لثه، بوی بد دهان یا لقشدن تدریجی دندانها مواجه هستند.
افرادی که دچار تحلیل لثه و نمایانشدن ریشه دندان شدهاند نیز میتوانند کاندید مناسبی باشند، بهویژه زمانی که حساسیت دندانی یا خطر پوسیدگی ریشه وجود دارد. همچنین بیمارانی که برای انجام درمانهایی مثل ایمپلنت یا روکش نیاز به آمادهسازی لثه سالم دارند، اغلب از جراحی لثه سود میبرند.
نقش سلامت عمومی و همکاری بیمار
کاندید مناسب جراحی لثه معمولاً سلامت عمومی قابلقبولی دارد و بیماریهای زمینهای او کنترلشده است. افرادی که به بهداشت دهان اهمیت میدهند و آمادگی رعایت مراقبتهای بعد از جراحی را دارند، نتایج بسیار بهتری میگیرند. همکاری بیمار در رعایت بهداشت دهان و مراجعههای منظم بعد از عمل، نقش تعیینکنندهای در موفقیت درمان دارد.
چه زمانی جراحی لثه نباید انجام شود یا باید به تعویق بیفتد؟
در مواردی که التهاب لثه هنوز خفیف است و با جرمگیری و درمانهای ساده قابلکنترل میباشد، جراحی انتخاب مناسبی نیست. انجام زودهنگام جراحی در این شرایط نهتنها ضروری نیست، بلکه میتواند درمان بیشازحد محسوب شود.
همچنین در افرادی که بیماریهای زمینهای کنترلنشده مثل دیابت شدید دارند یا سیگار مصرف میکنند و حاضر به کاهش یا قطع آن نیستند، جراحی لثه ممکن است با ریسک بالاتر ترمیم همراه باشد. در این موارد، ابتدا باید شرایط عمومی بدن اصلاح شود و سپس درباره جراحی تصمیمگیری گردد. دوران بارداری یا وجود عفونتهای فعال دهانی نیز از جمله شرایطی هستند که معمولاً جراحی لثه در آنها به تعویق میافتد.
جراحی لثه یک فرآیند مرحلهبهمرحله و کاملاً برنامهریزیشده است که با هدف حذف عفونت، ترمیم بافت آسیبدیده و ایجاد شرایط پایدار برای سلامت دندانها انجام میشود. این جراحی بسته به نوع مشکل لثه میتواند شکلهای مختلفی داشته باشد، اما روند کلی آن از نظر منطق درمان و ترتیب مراحل، ساختار مشخصی دارد. آشنایی با این مراحل باعث میشود فرد با آرامش و آگاهی بیشتری وارد درمان شود.
ارزیابی دقیق و تصمیمگیری درمانی
قبل از هرگونه اقدام جراحی، دندانپزشک یا متخصص لثه وضعیت لثه، عمق پاکتها، میزان تحلیل استخوان و شرایط عمومی دهان را بررسی میکند. در این مرحله معمولاً عکسبرداری انجام میشود تا مشخص شود مشکل لثه تا چه حد پیشرفت کرده و آیا جراحی واقعاً ضروری است یا خیر. نوع جراحی، وسعت آن و هدف درمان دقیقاً در همین مرحله تعیین میشود.
بیحسی و آمادهسازی ناحیه جراحی
جراحی لثه معمولاً با بیحسی موضعی انجام میشود و در اغلب موارد بیمار دردی احساس نمیکند. پس از بیحسی کامل، ناحیه لثه ضدعفونی میشود تا محیط جراحی کاملاً تمیز و کنترلشده باشد. این مرحله باعث میشود جراح بتواند با دقت بالا و بدون ناراحتی برای بیمار، به لایههای عمیقتر لثه دسترسی پیدا کند.
دسترسی به ریشه دندان و پاکسازی عمیق
در این مرحله، لثه بهآرامی کنار زده میشود تا ریشه دندان و بافتهای عمیقتر قابلمشاهده شوند. پلاک، جرم و بافتهای عفونی که در عمق لثه تجمع پیدا کردهاند، بهطور کامل برداشته میشوند. این بخش یکی از مهمترین مراحل جراحی لثه است، چون حذف کامل منبع عفونت نقش کلیدی در موفقیت درمان دارد.
اصلاح یا ترمیم بافت لثه و استخوان
بسته به شرایط بیمار، در این مرحله ممکن است لثه مجدداً در موقعیت مناسب قرار داده شود یا اصلاح شکل لثه انجام گیرد. اگر تحلیل استخوان وجود داشته باشد، در برخی موارد اقدامات ترمیمی برای حمایت بهتر از دندان انجام میشود. هدف این مرحله ایجاد محیطی سالمتر است تا لثه بتواند دوباره بهدرستی به دندان بچسبد و پاکتها کاهش پیدا کنند.
بخیه و تثبیت لثه
پس از پایان اصلاحات، لثه با بخیههای ظریف در جای خود تثبیت میشود. این بخیهها کمک میکنند لثه در موقعیت جدید بهدرستی ترمیم شود و از ورود مجدد باکتریها جلوگیری گردد. معمولاً بخیهها ظریف هستند و پس از مدتی کشیده میشوند یا خودبهخود جذب میگردند.
اگرچه عمل لثه روش ایمنی محسوب می شود، اما احتمال برخی عوارض موقتی وجود دارد:
- درد و حساسیت پس از عمل
- تورم یا خونریزی جزئی
- تحلیل جزئی لثه یا افزایش حساسیت ریشه
- در موارد نادر، عفونت یا اسکار
- مصرف آنتی بیوتیک و دارو طبق تجویز
- استفاده از دهان شویه ضدباکتری
- پرهیز از مسواک زدن ناحیه جراحی شده تا چند روز
- تغذیه نرم و بدون ادویه
- مراجعه به پزشک برای کشیدن بخیه یا بررسی ترمیم
هزینه جراحی لثه به نوع عمل، محل کلینیک، شدت بیماری و مهارت متخصص بستگی دارد. در حال حاضر (سال ۱۴۰۴)، هزینه این عمل بین ۳ تا ۱۲ میلیون تومان متغیر است. عمل های زیبایی لثه معمولاً تحت پوشش بیمه نیستند، اما جراحی های درمانی ممکن است شامل بیمه شوند.
امروزه یکی از سؤالات پرتکرار بیماران این است که جراحی لثه با لیزر بهتر است یا روش سنتی؟ پاسخ به این سؤال بستگی به شرایط هر بیمار، مهارت دندانپزشک و هدف از درمان دارد. در روش لیزر، از اشعه ی نوری قوی برای برش بافت های عفونی یا ترمیم بافت لثه استفاده می شود، در حالی که در روش سنتی، این کار با تیغ جراحی و بخیه انجام می گیرد.
جراحی لثه با لیزر معمولاً درد و خونریزی کمتر، بهبودی سریع تر و دقت بالاتر دارد و به همین دلیل محبوبیت زیادی پیدا کرده است. با این حال، در برخی موارد شدید یا در دسترس نبودن دستگاه مناسب، همچنان روش کلاسیک با برش های جراحی ترجیح داده می شود. پزشک بر اساس وضعیت لثه شما بهترین روش را پیشنهاد خواهد داد.
دوره ی نقاهت بعد از عمل لثه بسته به نوع جراحی و پاسخ بدن بیمار بین ۷ تا ۱۴ روز طول می کشد. اگر از لیزر استفاده شده باشد، این زمان کوتاه تر است. در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول، تورم، درد یا خونریزی جزئی طبیعی است که با مراقبت درست و مصرف داروها قابل کنترل است.
تا ۳ روز ابتدایی توصیه می شود از غذاهای نرم و سرد استفاده شود و از فعالیت های شدید یا خنده ی زیاد پرهیز گردد. به طور کلی، بهبود کامل بافت لثه ممکن است تا ۴ هفته زمان ببرد.
تغذیه مناسب بعد از جراحی نقش مهمی در تسریع بهبودی و کاهش درد دارد. در ادامه لیستی از غذاهای توصیه شده برای بعد از جراحی لثه یا لثه برداری آمده است:
- سوپ ولرم (بدون ادویه ی زیاد)
- پوره سیب زمینی
- ماست ساده یا یونانی
- اسموتی یا آبمیوه طبیعی
- تخم مرغ آب پز نرم
- ژله، فرنی، حریره
- موز له شده
- پنیر نرم و بی نمک
باید از غذاهای ترد، سفت، داغ، ادویه دار، ترش و قندهای چسبنده تا چند روز پرهیز کرد تا از تحریک لثه و باز شدن بخیه ها جلوگیری شود.
این یک نگرانی رایج بین بیماران است. واقعیت این است که در برخی موارد، پس از جراحی لثه به ویژه در مواقعی که لثه و استخوان شدیداً تحلیل رفته اند، ممکن است احساس لق شدن موقت دندان ها به وجود بیاید.
با این حال، این وضعیت معمولاً موقتی است و به مرور زمان با تقویت بافت اطراف دندان بهبود می یابد. اگر عمل با دقت و توسط متخصص انجام شود، خطر آسیب جدی به دندان ها بسیار پایین است. در واقع، این جراحی اغلب برای نجات دندان ها از لق شدن یا افتادن انجام می شود.
رعایت بهداشت بعد از بخیه لثه اهمیت زیادی دارد. بسته به نوع بخیه (قابل جذب یا غیرقابل جذب)، توصیه های زیر پیشنهاد می شود:
- تا چند روز اول ناحیه بخیه شده را مسواک نزنید
- از دهان شویه کلرهگزیدین طبق تجویز پزشک استفاده کنید
- از کشیدن لب یا بررسی زخم با انگشت خودداری کنید
- سیگار نکشید؛ روند ترمیم را کند می کند
- اگر بخیه باز شد یا خونریزی زیاد شد، به پزشک اطلاع دهید
معمولاً بخیه های جذبی بین ۷ تا ۱۰ روز خودبه خود از بین می روند. اگر بخیه نیاز به کشیدن دارد، در زمان تعیین شده مراجعه مجدد ضروری است.
ترس از درد یکی از شایعترین نگرانیها قبل از جراحی لثه است، اما واقعیت این است که این درمان بسیار قابلکنترلتر از چیزی است که اغلب تصور میشود. آگاهی از میزان درد واقعی و روند نقاهت کمک میکند فرد با آرامش بیشتری برای جراحی تصمیم بگیرد و بداند بعد از آن چه انتظاری باید داشته باشد.
میزان درد حین جراحی لثه
جراحی لثه معمولاً با بیحسی موضعی انجام میشود، بهطوری که حین عمل بیمار دردی احساس نمیکند. ممکن است فقط حس فشار یا حرکت در ناحیه وجود داشته باشد که طبیعی است و آزاردهنده نیست. در موارد خاص و جراحیهای وسیعتر، گاهی آرامبخش خفیف هم استفاده میشود تا بیمار کاملاً احساس راحتی داشته باشد. به همین دلیل، درد حین جراحی معمولاً جزو دغدغههای واقعی این درمان نیست.
درد بعد از جراحی لثه چگونه است؟
بعد از برطرفشدن بیحسی، ممکن است مقداری درد، حساسیت یا احساس ضربان در ناحیه لثه ایجاد شود. این درد معمولاً خفیف تا متوسط است و با مسکنهای تجویزشده بهخوبی کنترل میشود. در بیشتر بیماران، شدت ناراحتی طی چند روز اول کاهش پیدا میکند و بهتدریج از بین میرود. درد شدید یا مداوم معمولاً طبیعی نیست و در صورت بروز باید بررسی شود.
دوره نقاهت جراحی لثه چقدر طول میکشد؟
دوره نقاهت جراحی لثه بسته به وسعت جراحی و شرایط فرد متفاوت است، اما اغلب افراد طی چند روز میتوانند به فعالیتهای روزمره سبک بازگردند. تورم خفیف و حساسیت لثه در هفته اول طبیعی است و بهمرور کاهش پیدا میکند. ترمیم اولیه لثه معمولاً طی یک تا دو هفته اتفاق میافتد، اما تثبیت کامل بافتها ممکن است چند هفته بیشتر زمان ببرد.
محدودیتهای دوران نقاهت
در روزهای ابتدایی بعد از جراحی، توصیه میشود از غذاهای نرم و خنک استفاده شود و از جویدن مستقیم روی ناحیه جراحیشده پرهیز گردد. رعایت بهداشت دهان طبق دستور پزشک اهمیت زیادی دارد، اما باید از مسواکزدن خشن روی لثه جراحیشده خودداری شود. مصرف سیگار یکی از مهمترین عواملی است که روند ترمیم را مختل میکند و باید در این دوره کنار گذاشته شود.
چه زمانی باید نگران بود؟
علائمی مثل خونریزی شدید و مداوم، درد رو به افزایش یا تورم غیرعادی میتواند نشانه مشکل باشد و نیاز به بررسی دارد. در اغلب موارد، با رعایت توصیههای پزشک، دوره نقاهت بدون مشکل خاصی طی میشود و بیمار بهتدریج احساس راحتی کامل پیدا میکند.
جراحی لثه اگر بهموقع و اصولی انجام شود، یک درمان مؤثر و ایمن برای حفظ سلامت دهان و دندان است، اما مانند هر اقدام درمانی دیگر میتواند با عوارضی همراه باشد. نکته مهم این است که بیشتر این عوارض قابلپیشگیری هستند و در صورت آگاهی بیمار و رعایت مراقبتهای لازم، یا اصلاً رخ نمیدهند یا بسیار خفیف و موقتی خواهند بود. شناخت این عوارض بهجای ایجاد نگرانی، به تصمیمگیری آگاهانه و همکاری بهتر بیمار کمک میکند.
درد، تورم و خونریزی؛ واکنش طبیعی بدن
شایعترین عوارض بعد از جراحی لثه شامل درد خفیف تا متوسط، تورم و مقدار کمی خونریزی است. این واکنشها معمولاً طبیعی هستند و نشاندهنده شروع فرآیند ترمیم بافت میباشند. شدت آنها اغلب در چند روز اول بیشتر است و سپس بهتدریج کاهش پیدا میکند.
برای پیشگیری از تشدید این علائم، رعایت استراحت نسبی، مصرف منظم داروهای تجویزشده و پرهیز از غذاهای سفت و داغ در روزهای ابتدایی اهمیت زیادی دارد. استفاده خودسرانه از مسکنها یا قطع زودهنگام داروها میتواند این علائم را طولانیتر کند.
عفونت؛ عارضهای نادر اما جدی
عفونت بعد از جراحی لثه شیوع بالایی ندارد، اما در صورت بیتوجهی به بهداشت دهان یا مصرف نکردن صحیح آنتیبیوتیکها ممکن است ایجاد شود. علائمی مثل درد رو به افزایش، تورم غیرعادی، ترشح چرکی یا بوی بد شدید دهان میتواند نشانه عفونت باشد و نیاز به بررسی فوری دارد.
پیشگیری از این عارضه تا حد زیادی به همکاری بیمار بستگی دارد. رعایت دقیق دستورالعملهای بهداشتی، استفاده صحیح از دهانشویه یا داروهای تجویزشده و پرهیز از لمس ناحیه جراحی با دست آلوده، نقش مهمی در جلوگیری از عفونت دارد.
حساسیت دندانی و نمایانشدن ریشه
در برخی بیماران، پس از جراحی لثه ممکن است حساسیت دندان به سرما یا گرما افزایش پیدا کند. این موضوع معمولاً بهدلیل کنار رفتن التهاب و نمایانتر شدن ریشه دندان است و اغلب موقتی محسوب میشود. با گذشت زمان و تطبیق بافت لثه، این حساسیت کاهش پیدا میکند.
در صورت لزوم، استفاده از خمیردندانهای مخصوص دندانهای حساس و پیگیری جلسات کنترل میتواند به کاهش این عارضه کمک کند. انجام جراحی توسط متخصص باتجربه نیز نقش مهمی در به حداقل رساندن این مشکل دارد.
تأخیر در ترمیم یا بازگشت التهاب
اگر بیمار به توصیههای بعد از جراحی پایبند نباشد، روند ترمیم ممکن است کند شود یا التهاب دوباره بازگردد. سیگار کشیدن، رعایت نکردن بهداشت دهان و عدم مراجعه برای ویزیتهای کنترلی از مهمترین عواملی هستند که احتمال این عارضه را افزایش میدهند.
پیشگیری در این مرحله بیشتر از هر چیز به تغییر عادتها و همکاری بلندمدت بیمار وابسته است. جراحی لثه بدون مراقبت صحیح، نتیجه پایدار نخواهد داشت.
